دکتر هادی اکبرزاده
- دکترای فیزیک از دانشگاه پردو امریکا
- استاد دانشگاه صنعتی اصفهان
- استاد نمونه کشوری
- عضو ارشد مرکز فیزیک نظری عبدالسلام
- رئیس بنیاد ملی نخبگان استان اصفهان
- رئیس انجمن فیزیک ایران
- چاپ بیش از 50 مقاله علمی در مجلات معتبر بین المللی
سرکار خانم سمیه ملک مکان
علم، مجموعه برساخته‌هايي است كه به نيازهاي معرفتي انسان پاسخ مي‌گويد. شايد بتوان گفت علم، معرفت روشمند و سامان‌يافته و واقع‌نمايي از جهان هستي است كه به كسب قدرت و تسلط بر جهان مي‌انجامد. واژه علم در فرهنگ اسلامي، سابقه‌اي به قدمت خود اسلام دارد. در معارف اسلامي، علم به معناي پرده‌برداري روشمند از رموز خلقت و اسرار آفرينش تلقي مي‌شود؛ فلذا داراي فضيلت و ارزش ذاتي است. علم در نگاه ديني، فضاي معرفتي خود را به حوزه‌هاي خاصي محدود نمي‌كند بلكه تمام لايههاي هستي را در بر مي‌گيرد. ضمناً ابزار كسب معرفت در آموزه‌هاي ديني مسلمانان، محدود نيست و تمام روش‌ها، اعم از تجربي، عقلي، نقلي و شهودي را شامل مي‌شود.
علم نوين كه ترجمه Science است واژه جديدي است كه دامنه شمول و ابزار حصول آن، بسيار محدودتر از علم در معارف اسلامي است و تنها به حوزه‌هايي از هستي مي‌پردازد كه روش‌هاي تجربي امكان ورود به آن را داشته باشد. علم نوين در زادگاهي سكولار متولد شده است. در اين زادگاه به دليل حاكميت نگاه اومانيستي و سوبژكتيويستي، انسان، خويش را بريده از هستي و مبدأ و در واقع، خدا مي‌انگارد. علم نوين، عامل كسب قدرت و تسلط بر جهان و خلق فناوري مدرن و پايه تمدن جديد است. اين علم در مباني فلسفي غرب، ارزش ذاتي و قداست ندارد. حال آنكه در معارف اسلامي، همين علم جديد نيز به دليل آنكه كشف كتاب تكوين خداوند است داراي فضيلت و ارزش ذاتي است. تمدن نوين اسلامي نيز گرچه علي‌الاصول بايد بر مفهوم علم به معناي عام و كلي آن استوار گردد ليكن نمي‌تواند نسبت به علم جديد با همان مفهوم رايج آن، بي‌اعتنا باشد. پيشرفت و تمدن‌سازي جز در بستر علم ميسر نيست و نوع نگاه به علم و ماهيت و چيستي آن به خصوص علوم انساني است كه جهت‌گيري پيشرفت و تمدن را شكل مي‌دهد. با اين همه تسلط و ميدان‌داري در حوزه علم جديد با رعايت معرفت شناسي اسلامي جهت‌گيريهاي صحيح آن شرط لازم براي برپايي تمدن نوين اسلامي به شمار ميرود. دانشمندان و نظريه‌پردازان اسلامي بايد علم جديد را به عنوان مقدمه واجب و عامل كسب قدرت و عزت جامعه اسلامي مورد توجه ويژه قرار دهند.
از آن جا كه علم از يك منظر به عنوان يكي از اركان در الگو ايفاي نقش ميكند و از منظر ديگر به حوزه‌هاي عرصه زندگي در الگو مربوط مي‌شود، انديشكده علم از منظر اول بايد به موضوع چيستي علم و مباحث متعلق آن بپردازد و از منظر دوم، وظيفه تدوين الگوي حركت جامعه به سوي توسعه و تعميق علم، و گسترش نوآوري‌هاي علمي و فناوري‌هاي پيشرفته و مورد نياز جامعه را برعهده دارد.
ما امروز با سؤال اساسي روبه‌رو هستيم و آن اين است كه علم چگونه مي‌تواند ما را در مسير پيشرفت كمك كند؟
اين سؤال در درون خود، ده‌ها سؤال ريز و درشت ديگر را به همراه دارد از قبيل آنكه علم چيست؟ علمِ نافع، كدام است؟ تفاوت علم جديد با علم سنتي در چيست؟ رابطه علم و دين چگونه است؟ ... و بسياري سؤالات ديگر.
- يكي از حوزه‌هاي كاري انديشكده علم آن است كه با همفكري و هم‌انديشي صاحب‌نظران حوزه و دانشگاه به فهم، درك و ادبيات مشتركي در اين خصوص دست يابد. ما تا به درك و برداشت مشتركي از واژه «علم» نرسیم قادر نخواهیم بود هیچ گونه سیاست‌گذاری صحیحی انجام دهیم. بررسی دیدگاه‌های نظری در خصوص ماهیت، چیستی و مبادی و غایات علم، همچنین واژه‌هایی نظیر علم نافع، علم بومی، علم دیني و ... در این بخش مورد بحث قرار می‌گیرد.
ماهيت نهاد علم (چيستي و رفتار) و ارتباط نهاد علم با ديگر نهادهاي جامعه (نقشها و آثار)، دو موضوع اصلي مرتبط با حوزه فعاليت انديشكده علم است. ابعاد، اجزاء و لايههاي مختلف اين دو مقوله در نسبت با موضوع «پيشرفت» كشور را ميتوان ذيل دو عنوان كلي «پيشرفت علم» و «پيشرفت علمي»، دسته‌بندي كرد. انديشكده علم، وظيفه دارد همسو با نقش و جايگاه مركز براي بسترسازي مناسب جهت شكلگيري و رشد نظريات در اين دو زمينه و حمايت و پشتيباني از آنها تلاش نمايد.
تأكيد و التزام به اصل شناسايي و كشف مستمرِ پرسشهاي اساسيِ اين دو حوزه و تلاش براي نظاممندسازي آنها در يك طرحواره علمي منسجم، كه به تدريج، تكامل و انسجام مييابد، راهنماي تعيين و تهيه «نقشه راه» انديشكده علم است. بدين منظور، شناخت مستمر نظريههاي رايج و جديد دنيا در اين زمينهها، پرسشهاي اساسي، سير تحولات تاريخي، دستاوردها و تجارب ما و ساير كشورها، همراه با تبيين و نقد آنها از اولين گامهاي اساسي فعاليت انديشكده علم به شمار ميرود. اين امر، بستر و زمينه مناسبي براي تعميق و توسعه تفكر، تحقيق، ايدهسازي و نظريه‌پردازي براي الگوي اسلامي ايراني پيشرفت را بر اساس مباني، اصول و شاخصهاي اسلامي، استفاده از تجارب و نظر ديگران و ايجاد فضاي گفتماني درباره آن فراهم خواهد ساخت.
- ·با نگاه سيستمي به سامانه‌ي علم و فناوري، يكي از حوزه‌هاي كاري انديشكده تعيين مشخصات و ويژگي‌هاي محصولات آن مطابق با تراز الگوي اسلامي ايراني پيشرفت و تعيين فرآيندها و عملكرد متناسب و مناسب آن سامانه مي‌باشد.
انديشكده بايد با آن بخش از مباحث، تفكرات و محصولات علمي و انديشهاي، سياست‌ها و راهبردهاي مطروحه در سطح نهادهاي راهبردي كشور و همچنين نهادهاي اجرايي و سياست‌گذاري و برنامهريزي كلان كشور، كه به حوزه فعاليت انديشكده مربوط ميشوند، آشنايي به‌روز داشته باشد. اين امر كمك ميكند شناخت سؤالات اساسي، ايدهسازي، تفكر و نظريه‌پردازي در زمينه «پيشرفت علم» و «پيشرفت علمي» براي آينده، از واقعيت‌ها و ضرورت‌هاي كوتاهمدت و ميانمدت كشور، بيگانه و دور نشود. بنابراين، يكي ديگر از موضوعات كاري انديشكده عبارت است از
- ··بررسي سياست‌هاي كلان و راهبردي كشور در حوزه علم و فناوري و ارزيابي ميزان تحقق برنامه‌ها، چالش‌هاي موجود و راههاي غلبه بر آنها
گرچه رشد چشمگیر تولیدات علمی كشور در چند سال گذشته، طبق شاخص‌های متعارف بین‌المللی، انكارناپذير است لیكن یكسان انگاشتن تولیدات علمی با پیشرفت علمی كشور و اضافه بر آن، منحصر كردن تولیدات علمی به چاپ مقالات ممكن است تصویری غیردقیق از وضعیت علمی كشور ارائه نماید. در جوامعی كه علم و فناوری به یكدیگر نزدیك و درهم‌تنیده است چون تولیدات علم به فاصله زمانی كوتاهی به فناوری و محصول تبدیل می‌شود شاید بتوان تولیدات علمی را هم‌سنگ پیشرفت علمی در نظر گرفت لیكن در جامعه ما، وضع چنین نیست. نكته دیگر آنكه چاپ مقاله، تنها یكی از راه‌های تولید علم است. تألیف كتاب، ثبت پتنت و ... و چندین شاخص دیگر نیز جزو بخش‌های تولید علم محسوب می‌شود.
- ···لذا لازم است اندیشكده علم با بررسی جامع و كارشناسانه و به كمك گروه‌های مختلفی كه امر ممیزی علم را در كشور بر عهده دارند تحلیلی دقیق و به‌روز از پیشرفت علم كشور، تهیه و به عنوان «گزارش مرجع» در اختیارسیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان عالی نظام قرار دهد.انديشكده علم وظيفه دارد با ارزیابی دقیق وضعیت علمی موجود كشور و چالش‌های پیش رو، راهكارهای تحقق «پیشرفت علم» و «پیشرفت علمی» را تبیین و براي بسترسازي مناسب جهت شكلگيري و رشد نظريات در اين دو زمينه و حمايت و پشتيباني از آنها تلاش نمايد.محورهايي كه بايد در اين قسمت مورد توجه قرار گيرد عبارت است از آموزش، پژوهش، مديريت علمي، و نهادسازي علمي
ايجاد تحول مورد نياز براي دستيابي به پيشرفت علمي و حركت به سوي تمدن جديد اسلامي، علاوه بر اينكه نيازمند شناخت عوامل بازدارنده، تبيين موانع پيش رو و برنامهريزي براي رفع آنها است، به ايجاد بسترهاي مناسب براي شكلگيري تحول در بخشهاي مربوطه جامعه نيز وابسته است. از اين رو، انديشكده علم بر گفتمان‌سازي گسترده با جامعه علمي با هدف جلب مشاركت و دلبستگي ايشان تأكيد ميكند.
در بحث پيشرفت علمي كشور به مباحثي نظير بيداري علمي و بسيج علمي، نشر علم و فرهنگ، علم و اخلاق، علم و اقتصاد و چرخه علم، فناوري و ثروت، علم و قدرت پرداخته مي‌شود.
- دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالي
- پژوهشگاه‌ها
- قطب‌هاي علمي
- انجمن‌هاي علمي
- فرهنگستان‌ها
- نهادهاي متولي سياست‌گذاري علمي كشور نظير شوراي عالي انقلاب فرهنگي، وزارت علوم، وزارت بهداشت، وزارت آموزش و پرورش
| عنوان اندیشکده مرتبط | نوع و موضوع ارتباط |
| اقتصاد | علم و اقتصاد |
| فقه | علم و دین |
| معنویت | علم و معنویت |
| امنیت و دفاع | دیپلماسی علمی و امنیت ملی |
| چرخه نوآوری | علم و نوآوری |
| فرهنگ | علم و فرهنگ |
