مقام معظم رهبری از سال 1384 ضمن بیانات خود، در دانشگاه‌های سمنان، یزد، شیراز و مشهد اهمیت اندیشه و تأمل درباره پیشرفت و ضرورت برخورداری از الگویی جامع در این زمینه را مطرح فرمودند. معظم‌له در سال 1388 در جمع دانشگاهیان استان کردستان، ابعاد گوناگون و مبانی الگویی را که مد نظر داشتند، بسط دادند.
به گزارش ایسنا، پس از این رهنمودها، نخستین نشست اندیشه‌های راهبردی با موضوع "الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت" در دی 1389 در حضور رهبری و با شرکت استادان و محققان و صاحبنظران ذیربط تشکیل شد. در این نشست اندیشمندان خلاصه مقاله‌های خود را ارائه کردند و چند تن از استادان نیز در این زمینه به اظهار نظر پرداختند و دیگر مقالات رسیده به این نشست پس از داوری در مجموعه‌ای تحت همین عنوان منتشر شد. رهبر معظم انقلاب اسلامی، این نشست را “حرکتی در آغاز یک راه برشمردند، حرکتی که باید تداوم یابد و نه‌تنها نباید به مجموعه‌ای خاص محدود شود، بلکه باید نخبگان کشور با همه ظرفیت برای به ثمر رسیدن آن به میدان بیایند”.
از نگاه رهبری، “تهیه الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، کار کوتاه مدت و زود بازده نیست، بلکه لازم است مراحل بسیاری را از سر بگذراند و در این راه، اندیشه‌ها، ورز بخورند تا قوام لازم را بیابند و به نقطه‌ای اساسی برسند”. معظم له در اثنای همین سخنان، از ضرورت راه‌اندازی مرکزی برای پیگیری این ایده یاد فرمودند؛ “مرکزی که بتواند این حرکت عظیم را پشتیبانی کند’.
در دوم خرداد 1390 مقام معظم رهبری طی حکمی با تأکید بر "عزم جدی برای دستیابی به الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت" و "لزوم استفاده از ظرفیت‌های موجود در عرصه‌های علمی برای فراهم‌سازی مقدمات تدوین این الگو" و "توسعه گفتمانی و تولید علم در این حوزه"، فرمان تأسیس مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت به ریاست دکتر صادق واعظ‌زادهرا صادر و اعضای شورایعالی مرکز را منصوب فرمودند.
در اول تیر 1390 اساسنامه مرکز که به تصویب رهبر فرزانه انقلاب اسلامی رسیده بود، ابلاغ و جایگاه تشکیلات مرکز تحت نظر رهبری تعیین شد. مطابق این اساسنامه، مرکز نهادی علمی و پژوهشی، دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی و اداری تعریف شده است.
اکنون پس از گذشت 5 سال از این فرایند به منظور بررسی فعالیت‌های انجام شده در این مرکز، به دیدار معاون هماهنگی و نظارت مرکز رفته‌ایم تا با وی در خصوص فعالیت‌های انجام شده در مرکز به گفت‌وگو بنشینیم.
مرکزی که مصمم است به سندی دست یابد که آینده نظام اسلامی بر اساس آن استوار و سندی باشد بالادست همه اسناد برنامه‌ریزی و چشم‌انداز و سیاستگذاری کشور.
آنچه در نگاه اولیه به مرکز بدست آمد، تشکیل اندیشکده‌هایی است که به عنوان اتاق فکر و به منظور تهیه و تدوین مبانی بینشی و ارزشی الگو و همچنین طراحی الگو، در عرصه‌های مختلف با عناوین معین و بر اساس منطق مربوط مصوب شورای عالی مرکز تشکیل شده و بر اساس نظامنامه‌ای اداره خواهد شد. بر اساس نظام‌نامه هر اندیشکده، اتاق فکری است متشکل از 15 تا 25 تن از صاحبنظران با سابقه فعالیت مؤثر در سیاستگذاری، قانونگذاری و فعالیت مدیریت راهبردی، اساتید و فضلای حوزه و دانشگاه که در موضوع اندیشکده صاحب کرسی و یا آثار علمی برجسته هستند. کارآفرینان و فعالان برجسته بخش غیردولتی صاحبنظر در موضوع اندیشکده. سه تا پنج تن محقق جوان که به طور مؤثر با مرکز همکاری داشته و به عضویت کارگروه ویژه اندیشکده در می‌آیند.
هر چند هنوز مرکز در ابتدای راه است و برخی اندیشکده‌های مورد نظر خود را تشکیل نداده و البته مسؤولانش نیز تاکید دارند کار طبق فرموده مقام معظم رهبری باید به دور از تعجیل صورت گیرد.
برای بررسی روند شکل‌گیری و آنچه تا امروز در مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت صورت گرفته است، سلسله گفت‌وگوهایی با رؤسای اندیشکده‌های مختلف این مرکز انجام شده است تا آنچه هست و آنچه بناست در افق به آن دست یابند، به اطلاع افکار عمومی برسد.
این مجموعه گفت‌وگوها علاوه بر آشنایی مخاطب با اقدامات صورت گرفته، مساله‌شناسی انجام شده در تمامی حوزه‌ها را بازگو کرده و اقداماتی را که می‌تواند موجب حل آن مسائل شوند، تشریح خواهد کرد.
با این مقدمه، به عنوان اولین نشست، گفت‌وگویی داریم با دکتر عباسعلی زالی، معاون هماهنگی و نظارت مرکز، رییس اندیشکده آب، محیط زیست، امنیت غذایی و منابع طبیعی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت. او علاوه بر مقام استادی دانشگاه تهران، سال‌ها در بخش‌های مختلف از نمایندگی مجلس شورای اسلامی گرفته تا وزیر کشاورزی و منابع طبیعی و ریاست مرکز آمار در حوزه‌های مختلف علمی و اداری مسؤولیت داشته است. با صبر و حوصله ساعتی از وقتش را برای تبیین فعالیت‌های صورت گرفته در مرکز در اختیار ما قرار می‌دهد.
دکتر زالی معتقد است ایران اسلامی با برخورداری از ظرفیت‌ها و قابلیت‌های ویژه درصورت داشتن الگویی جامع مبتنی بر مبانی اسلامی و متناسب با شرایط خاص اقلیمی و فرهنگی کشور می‌تواند با خنثی کردن توطئه‌ها و با اعتلای فرهنگ جامعه و پیشرفت اقتصادی به عنوان الگویی برای سایر کشورها مورد توجه قرار گیرد.
آنچه در ادامه می‌آید گفت‌وگوی ایسنا با دکتر زالی درباره وظایف و اهداف مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت خواهد بود و در آینده مصاحبه وی را به عنوان رییس اندیشکده "امنیت آب و غذا و محیط زیست و منابع طبیعی" و آنچه در این زمینه در الگو مورد توجه قرار گرفته است، خواهید دید.
*ایسنا: ایده شکل‌گیری و تاسیس مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت از کجا کلید خورده است و اجزای مرکز را بر اساس اهداف ترسیم شده برای شکل‌گیری مرکز توضیح بفرمایید؟
*: دکتر زالی:مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، نهادی، علمی و پژوهشی است که در خردادماه 1390 با فرمان رهبر معظم انقلاب اسلامی و صدور حکم رئیس و اعضای شورای عالی آن تاسیس شد. هدف از تشکیل این مرکز که در اساسنامه مصوب رهبر معظم انقلاب اسلامی آمده، عبارت است از:
ـ تعمیق و توسعه تفکر، تحقیق و نظریه‌پردازی درباره مبانی، شاخص‌ها و ابعاد گوناگون الگوی پیشرفت
ـ ایجاد و حفظ فضای گفتمانی پیرامون محور الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت
ـطراحی، تدوین و پیشنهاد سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت
رویکرد اصلی مرکز در اجرای وظایف، ایجاد و راهبری شبکه فراگیر متخصصان و صاحبنظران دانشگاهی، حوزوی و اجرایی (دولتی و خصوصی)، دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی کشور به منظور جلب مشارکت همه آنان و حداکثر استفاده از تمامی ظرفیت‌های ملی است.
به منظور سازماندهی شبکه فراگیر و به ویژه برای اجرای سومین هدف مرکز (یعنی طراحی و تدوین سند الگو)، ساختاری متشکل از سه شبکه فعالیت علمی اشخاص حقیقی و یک شبکه ویژه همکاری اشخاص حقوقی تحت عنوان «موسسات همکار» پیش‌بینی و فعالیت آنها آغاز شده است. شبکه‌های همکاری اشخاص حقیقی عبارت‌اند از: 1- شبکه اندیشکده‌ها 2- شبکه صاحبنظران و 3- شبکه دوستاران.
در واقع، ماموریت اصلی اندیشکده‌های تحت پوشش این مرکز، پشتیبانی فکری و مشاوره‌ای سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیرندگان در جهت تحقق اهداف مطلوب علمی و اجرایی در سطح کشور است. به عبارتی، اندیشکده‌ها، محل پیوند علم و دانش با سیاستگذاری و تصمیم‌گیری همسو با برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌ها است.
هر اندیشکده را جمعی علمی، پژوهشی و اجرایی، متشکل از استادان، صاحبنظران و مدیران ارشد و نیز تعدادی از جوانان تحصیلکرده در حوزه و دانشگاه و تعدادی از افراد با تجربه و صاحبنظر از سایر اقشار کشور تشکیل می‌دهند که با هدف توسعه تفکر و نظریه‌پردازی در چارچوب نقشه راه مصوب مرکز به تدوین سند ملی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در حوزه‌ها و ابعاد مختلف می‌پردازند.
*ایسنا: تعداد اندیشکده‌های مصوب برای مرکز چه تعداد بود و تاکنون چند اندیشکده تشکیل شده است؟
*دکتر زالی:همانطور که اشاره شد اولین حلقه (حلقه مرکزی) فعالیت‌های مربوط به تحقیق و طراحی الگو، شبکه اندیشکده‌ها است که عناوین 28 اندیشکده در سه گروه مبانی، ارکان و عرصه زندگی مصوب شده است. تعدادی از اندیشکده‌ها باید به تدوین اصول، مبانی و عناصر پایه مورد نیاز تدوین الگو از قبیل هستی‌شناسی، ارزش شناسی، معرفت شناسی، انسان‌شناسی، سنت‌ها و قوانین الهی حاکم بر انسان و اجتماع بپردازند. در نهایت کار زیر ساخت‌های فعالیت علمی دیگر اندیشکده‌ها را فراهم کنند که این گروه از اندیشکده‌ها، اندیشکده‌های گروه اول نامیده می‌شوند. عناوین اندیشکده‌های مصوب به شرح زیر است:
مبانی: 1- اندیشکده مبانی 2- اندیشکده سنت‌های الهی 3- اندیشکده فقه و حقوق اسلامی
ارکان: 1- اندیشکده معنویت 2- اندیشکده فکر 3- اندیشکده علم
عرصه زندگی: 1- اندیشکده عدالت 2- اندیشکده قضا
حوزه اجتماع (نظام اجتماعی): 1- اندیشکده امور اجتماعی، جمعیت و نیروی انسانی 2- اندیشکده سلامت و تامین اجتماعی 3- اندیشکده خانواده 4- اندیشکده مسجد
حوزه سیاست (نظام سیاسی): 1- اندیشکده سیاست 2- اندیشکده نظام‌سازی 3- اندیشکده امنیت و دفاع 4- اندیشکده سیاست خارجی و دیپلماسی عمومی
حوزه اقتصاد (نظام اقتصادی): 1- اندیشکده اقتصاد 2- اندیشکده فضای کسب و کار 3- اندیشکده چرخه نوآوری 4- اندیشکده آمایش بنیادین 5- اندیشکده آب، محیط زیست، امنیت غذایی و منابع طبیعی 6- اندیشکده معماری، شهرسازی، مسکن و حمل‌ونقل 7- اندیشکده انرژی
حوزه فرهنگ (نظام فرهنگی): 1- اندیشکده تربیت 2- اندیشکده اخلاق 3- اندیشکده فرهنگ 4- اندیشکده رسانه و ارتباطات 5- اندیشکده مناسک
*ایسنا: وظیفه اصلی این اندیشکده‌ها چیست؟
*دکتر زالی: هرچند با توجه به تفاوت موضوع و حوزه فعالیت اندیشکده‌ها، کمتر می‌توان شرح وظایف دقیق و یکسانی برای همه آنها تعریف کرد، لکن اصلی‌ترین محورهای مشترک فعالیت‌های اندیشکده‌ها را می‌توان به شرح زیر برشمرد:
ـ تدوین مراحل کار اندیشکده در چارچوب روش‌شناسی و نظام کل الگو
ـ تدوین روش‌شناسی و مبانی (ارزش‌ها و بینش‌های) مرتبط با حوزه فعالیت اندیشکده
ـ تحلیل انتقادی مکاتب و نظریه‌های توسعه و کمک به نظریه‌پردازی در باب پیشرفت اسلامی ایرانی
ـ پیشنهاد خطوط و زمینه‌های پژوهشی مورد نیاز الگو به مراکز علمی و پژوهشی و محققان کشور
ـ ارزیابی و آسیب‌شناسی روند گذشته کشور و تصویر و تحلیل وضعیت کشور در حوزه تخصصی اندیشکده
ـ تدوین شاخص‌های مقدماتی ارزیابی پیشرفت کشور در شرایط حال
ـ بررسی و تحلیل اسنادی که در موضوع فعالیت اندیشکده قبلا در مراجع ذی‌صلاح، تصویب و ابلاغ شده است
ـ مطالعه تطبیقی (مقایسه‌ای) درخصوص تجربیات سایر کشورها
ـ مطالعات آینده‌پژوهی
ـ تدوین وضعیت مطلوب
ـ تدوین اهداف بلندمدت
ـ تدوین راهبردهای بلندمدت
ـ برسی چالش‌ها، تهدیدها و تبیین مسائل و مشکلات کلان
ـ بررسی و تبیین ظرفیت‌ها و قابلیت‌های کشور و نظام
ـ طراحی نظام‌ها و سازوکارهای زمینه‌ساز حرکت جامعه در مسیر پیشرفت
ـبازنگری و تدوین شاخص‌های پیشرفت
ـ طراحی نظام نظارت و پایش پیشرفت کشور و ارزیابی از طریق کنترل شاخص‌ها
ـ بررسی و تدوین پیشنهادها برای بازنگری و به‌روزرسانی الگو
هر اندیشکده وظایف خود را از طریق تقسیم کار ملی در سطح مراکز و موسسات و شخصیت‌های علمی کشور به انجام می‌رساند و راساً به اجرای طرح‌های پژوهشی اشتغال نمی‌ورزد و از این منظر، تفاوتی ماهوی با پژوهشکده و مرکز پژوهشی و نظایر آن دارد.
*ایسنا: آیا فعالیت‌های مرکز فقط در قلمرو اندیشکده‌ها محدود می‌شود و ممکن است نمونه‌ای از سایر فعالیت‌ها را مورد اشاره قرار دهید؟
*دکتر زالی: مسلما فعالیت‌های مرکز تنها به فعالیت اندیشکده‌ها محدود نمی‌شود که در این مورد به بخشی از فعالیت‌ها اشاره می‌کنم:
ـ تهیه و تصویب نقشه راه: در این رابطه علاوه بر انجام مطالعات اولیه و نیز بهره‌گیری از خط مشی و تجارب تعدادی از موسسات علمی و پژوهشی با توجه به اهمیت موضوع، تصمیم گرفته شد که اولین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت به این مساله مهم اختصاص یابد. بنابراین از اندیشمندان حوزوی و دانشگاهی و سایر صاحبنظران کشور خواسته شد که مقالات خود را در این زمینه تهیه و ارائه کنند. بعد از کنفرانس نیز چندین گروه ماموریت یافتند ضمن جمع‌آوری تمام سوابق علمی موجود، مقالات و سخنرانی‌ها و پرسشنامه‌های توزیع شده در کنفرانس را مطالعه کنند و براساس آن پیش‌نویس نقشه راه را ارائه کنند.
این گروه‌ها نقشه راه را در شکل‌های مختلف تهیه کردند که از بین آنها دو طرح ارائه‌شده ادغام شد و پس از انجام اصلاحاتی که با عنوان «نقشه راه طراحی، تدوین، تصویب و پایش الگو» مورد تصویب شورای عالی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت قرار گرفت و از سوی رییس شورای عالی مرکز جهت اجرا، ابلاغ شد.
ـ برگزاری کنفرانس‌های هدفمند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت: این کنفرانس‌ها که به صورت سالانه و مطابق با نقشه راه الگو به صورت برنامه‌ریزی شده اجرا می‌شود، تاکنون 5 کنفرانس آن با جهت‌گیری کلی در رابطه با تولید دانش و هم‌افزایی علمی در مباحث مربوط به پیشرفت برگزار شده است. در هر دوره کنفرانس هدف خاصی را در تعریف و شکل‌گیری بخشی از شاکله کلی الگو و نقشه راه در دستور کار قرار داده است تا بتواند با طرح ابعاد و زوایای مختلف موضوعات، زمینه گسترش و تعمیق تاملات فکری و مطالعات و تحقیقات علمی صاحبنظران را به شکلی هم افزا و همگرا فراهم کند و بستری مناسب را برای پاسخگویی به پرسش‌های بنیادین و کلان الگو فراهم آورد.
ـ برگزاری کنگره پیشگامان پیشرفت: با توجه به نقش جوانان به عنوان عناصر اصلی پیشرفت و آینده سازان میهن اسلامی و مجریان آینده الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، کنگره پیشگامان پیشرفت برای شرکت فعال دانشجویان علاقه‌مند به پیشرفت پیش‌بینی شده است، این کنگره در هر سال دو مرتبه در برنامه‌های مرکز لحاظ شده و تاکنون 9 کنگره با حضور تعداد قابل توجهی از دانشجویان دانشگاه‌ها و طلاب حوزه‌های علمیه برگزار شده است.
در این کنگره‌ها از دانشجویان و نیز تشکل‌ها و کانون‌های صنفی آنها خواسته می‌شود تا در رابطه با موضوعات تعیین شده در مورد کنگره که بر اساس نقشه راه تدوین الگو پیش‌ینی شده است، نظرات خود را به صورت مقاله، نوشتار کوتاه ارائه کنند. درپایان هرکنگره تمام نظرات دانشجویان علاقه‌مند به پیشرفت در مجموعه‌ای جمع‌آوری و بر اساس موضوع‌بندی انجام شده جهت استفاده از نظرات دانشچویان به اندیشکده‌های مربوطه ارائه خواهد شد.
ـ برگزاری سلسله نشست‌های اندیشه‌ورزی: در این نشست‌ها بستری مناسب فراهم شده است تا صاحبنظران و متفکران دیدگاه‌ها و نظرات خود را در محیطی عالمانه و نقادانه ارائه دهند. در این نشست‌ها یک موضوع مورد نیاز الگو در جمع اندیشمندان و اعضای اندیشکده‌ها مطرح شده و در همان جلسه مورد نقد و بررسی اساتید حاضر قرار خواهد گرفت.
ـ تدوین و تکثیر تک‌نگاشت‌ها: در این مورد نیز مرکز از صاحبنظران مختلف خواسته است که در جزواتی که از مقاله بیشتر و از کتاب کمتر است، به یک موضوع مورد نیاز الگو پرداخته و مسائل مرتبط با الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت را مورد بحث قرار دهند. تا کنون حدود یکصد تک نگاشت تدوین شده و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.
ـ برگزاری جلسات تبادل نظر با مدیران ارشد کشور یکی دیگر از فعالیت‌های مرکز است که مورد استقبال مدیران ارشد قرار گرفته است. در این جلسات که با حضور وزرا، معاونان رییس‌جمهور و مدیران راهبردی و نمایندگان مجلس و اعضای مجمع تشخیص مصلحت حضور دارند، از تجربه عملی مدیران عالی‌رتبه راهبردی کشور در حوزه‌های مختلف استفاده شده است. تاکنون تعداد قابل توجهی از این جلسات برگزار شده است.
ـ انتشار ماهانه خبرنامه مرکز : هر ماه به منظور آشنایی بیشتر با فعالیت‌های مرکز خبرنامه‌ای منتشر شده و در تعداد محدود به صورت نسخه‌های چاپی و تعداد بیشتر آن بصورت الکترونیکی برای اندیشمندان، استادان، محققان دانشگاهی ارسال می‌شود.
دکتر زالی در ادامه این گزارش با ذکر این نکته که تمامی تلاش مرکز برقراری ارتباط علمی و گفتمانی با نخبگان و اندیشمندان و استفاده از نظرات آنان به منظور استفاده در تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است، اظهار کرد: خوشبختانه با همفکری و تلاش اندیشمندان و استادان حوزه و دانشگاه "الگوی پایه پیشرفت " توسط مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، تهیه و در سایت مرکز (olgou.ir) منتشر شده است و امید داریم در ششمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت که در اردیبشهت سال 1396 برگزار خواهد شد، مورد بررسی و نقد اندیشمندان قرار گیرد.
