رییس مرکز مطالعات مبانی و مدل‌های اقتصادی گفت: در اندیشه اسلامی، عدالت در صدر هدفهای اولیه‌ی همه‌‌ی بعثتهای الهی است.
به گزارش دفتر ارتباطات مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، دکتر سیدمهدی زریباف در نهمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت که به صورت برخط برگزار شد، به تشریح دیدگاه‌هایش در خصوص نظریه عدالت ولایی و مکتب طراحی نظام عادلانه پرداخت.
وی گفت: در اندیشه اسلامی، عدالت در صدر هدفهای اولیه‌ی همه‌‌ی بعثتهای الهی است و عدل، اصیل ترین اصل تکوینی و تشریعی و گسترده ترین ارزش الهی و انسانی است؛ برای اقامه عدل و عینیت بخشی به عدالت در ابعاد فردی و اجتماعی لازم است مبنای محکم و حجت آوری از مفهوم و ماهیت عدالت و چگونگی اقامه آن ارائه کرد که بتواند مبنای عمل مردم به ویژه مسلمان و مومنان قرار گیرد. انگیزه فطری مردم، برقراری عدل است و این انگیزه درونی با پیوند ولایت بین مردم و امام عادل به انگیزه و اراده جمعی تبدیل می شود. به دلیل این رابطه مستحکم ولایت با اقامه عدل، نظریه عدالت در این مقاله به عدالت ولایی متصف شده است و می توان گفت پایۀ تمدن اسلامی، نظریه عدالت ولایی است. هدف از این مقاله، ارائه این نظریه و روش طراحی نظام عادلانه در ده گام است.
رییس مرکز مطالعات مبانی و مدل‌های اقتصادی ادامه داد: برای اقامه و برقراری عدل ضرورت دارد که سه ساحت عدالت را از هم تفکیک کرد: عدل به مثابه فضیلت اخلاقی انسان، عدل به مثابه روش تعاملات اجتماعی و عدل به مثابه جبران حقوق از دست رفته. برای بررسی اثربخشی روش طراحی نظام عادلانه، گام‌های مطرح شده با ارائه دو مثال قاعده "جریمه عادلانه سرعت غیر مجاز" و "دستمزد عادلانه" تبیین و در نشست‌های خبرگان مورد تایید قرار گرفت. برای اقامه عدل و عینیت بخشی به عدالت در ابعاد فردی و اجتماعی لازم است مبنای محکم و حجت آوری از مفهوم و ماهیت عدالت و چگونگی اقامه آن ارائه کرد که بتواند مبنای عمل مردم به ویژه مسلمان و مومنان قرار گیرد. هدف از این مقاله، ارائه نظریه عدالت ولایی و روش طراحی نظام عادلانه در ده گام است.
زریباف افزود: عدل طراحی چگونگی حرکت مومنانه است. ورودی طراحی عادلانه در محور ثابت، حق است که شامل ذی حقان و حقوق و تکالیف آنها می شود. در اندیشه اسلامی، حق و حقوق توسط رب تعیین می شوند و از طریق سیره و روایات پیامبر گرامی اسلام ص و ائمه معصومین ع در اختیار طراح قرار می گیرد بنابراین طراحی باید به گونه ای انجام شود که حقوق و تکالیف ذی حقان به طور کامل در نظر گرفته شود که نتیجه آن باید رضایت عموم مردم باشد. در محور متغیر، ورودی طراحی عادلانه، شناخت از مقتضیات زمان است و نتیجه آن باید قابل اجرا باشد.
وی در بررسی‌های انجام شده، مرتبط ترین قاعده با موضوع، قاعده «لاضرر و لاضرار فی الاسلام» است. معنای آن این است که در اسلام جایگاهی برای زیان رساندن به کسی نیست و نیز اجازه نمی دهد کسی در صدد آزار و زیان دیگری باشد. فرق میان ضَرَر و ضِرار در آن است که ضرر به معنای زیان زدن است که تحقق آن را می رساند. ولی ضرار به معنای در صدد زیان رساندن برآمدن است که تحقق آن را نمی رساند از این رو، حضرت رسول به سَمَره فرمود: انت رجل مضّار، یعنی تو کسی هستی که در صدد آزار و زیان رساندن به دیگران می باشی. در اسلام هیچ گونه حکم ضَرَری که موجب زیان شود، جعل نشده؛ پس هر گونه تکلیفی که زیان آور باشد اساساً در شریعت اسلام برداشته شده است و تطبیق آن بر مورد چنین است: حقّ تصرف مالک در مِلک خویش در صورتی مجاز است که موجب زیان دیگری نگردد. در صورت زیان رساندن، این حق از او سلب می گردد.
رییس مرکز مطالعات مبانی و مدل‌های اقتصادی در جمع بندی می توان گفت: نظریه عدالت تبیین شده، سه ساحت عدل به مثابه فضیلت اخلاقی انسان، عدل به مثابه روش تعاملات اجتماعی و عدل به مثابه جبران حقوق از دست رفته را در بر می گیرد. برای کاربردی شدن این دسته بندی در حوزه اقامه عدل لازم است که این سه ساحت را در نظام مسایل حوزه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی به کار بست.
