نشست هوش مصنوعی و خلاقیت های انسانی در نگاه روزنامه اطلاعات

در نشست تخصصی هوش مصنوعی و خلاقیت های انسانی بررسی شد.

هوش مصنوعی؛ مزایا و چالشها

هوش مصنوعی، حوزه مهمی از علوم کامپیوتری است که به ایجاد دستگاههای قادر به بهره برداری از داده ها و یادگیری از تجربه برای انجام وظایف هوشمندانه می پردازد. این حوزه از علم در سالهای اخیر انقدر پیشرفت داشته و فراگیر شده که بخش مهمی از زندگی انسان را به خود اختصاص داده و سبک زندگی را تغییر داده است. روز افزون از این تکنولوژی وحضور پررنگ آن در زندگی ما، علاوه بر مزایای متعددی که برایمان به ارمغان آورده است، چالش های مهمی را نیز به ویژه در حوزه اخلاق مطرح می کند که باید پیش از گسترش این حوزه از تکنولوژی برای آنها چاره ای اندیشید.

یکی ازنشست هایی که در همین راستا برگزار شده، نشت تخصصی هوش مصنوعی و خلاقیت های انسانی به همت اندیشکده علم الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت به صورت مجازی و حضوری و با حضور حمعی از صاحب نظران و در قالب 6 سخنرانی و بحث تبادل نظر پیرامون موضوع برگزار شد.

دکتر هادی اکبرزاده عضو شورای عا لی الگوی اسالمی ایرانی پیشرفت و رئیس اندیشکده علم الگوی اسالمی ایرانی پیشرفت، در این نشست با اشاره به اثرات شگرف هوش مصنوعی در امور و سبک زندگی، افزود: در سند الگوی اسالمی ایرانی در افق 50 سا له ایران جز ۵ کشور پیشرفته در تولید اندیشه هدفگذاری شده است و نمی توان نسبت به این عصر نوین هوش مصنوعی کم توجهی کرد. در زمینه هوش مصنوعی سوالات متعددی مطرح است عبارتند از:  آیا هوش مصنوعی مبانی فلسفی موجود را تحت تاثیر قرار خواهد داد؟ آیا قلمرو انسان و اختیارات او را تقلیل میدهد؟ آیا ارزشهای اساسی نظیر آزادی و عدا لت به مخاطره می اندازد؟ آیا به ارزشهای اخلاقی می افزاید؟ نحوه تعامل انسان با هوش مصنوعی چیست؟ دکتر علامرضا اعوانی استاد دانشگاه شهید بهشتی در این نشست در مورد »هوش مصنوعی یا عقل تکوینی از دیدگاه حکمت ا لهی« گفت: ریشه واژه INTELLIGENCE در که در فارسی به هوش ترجمه شده از Intellectus به معنای  تعقل گرفته شدهاست که دامنه ای بس عمیقتر و وسیعتر از هوش و هوش مصنوعی دارد.  عا لم همه آ گاهی است و آ گاهی ا لهی در تمام ذرات وجود دارد در واقع عا لم همه هوش است ولی چون تبیین مادی است آن را هوش مصنوعی می گویند.  

چیرگی هوش مصنوعی بر انسان

صادق واعظ زاده استاد دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر دانشگاه تهران در مورد «چیرگی هوش مصنوعی بر انسان: امکان یا امتناع، مخاطرات و ملاحظات» سخنرانی کرد. وی این چیرگی را به عنوان هدایت و کنترل نامید و گفت هوش مصنوعی در هم افزایی با تکنولوژی های دیگر ارتباط دارد و به تنها گزینه برای حل مسائل تبدیل شده و به عنوان یک ضرورت مخاطرات آن را قوی تر کرده است.  وی در مورد توسعه هوش مصنوعی و اثرات آن بر جامعه و انسان سخن گفت، این استاد تاکید دارد که هوش مصنوعی به توانمندی‌ها و کارایی‌های بی‌سابقه‌ای دست یافته و باعث بروز مسائل پیچیده ای شده که نیاز به پاسخ‌های نظری دارند.  هوش مصنوعی، مصداقی از تکنولوژی است. بنابراین، حقیقتِ آن حقیقتِ تکنولوژی است. از این رو با استفاده از تبیین جدیدی از این حقیقت، نسبت هوش مصنوعی با ماشین به عنوان حامل هوش مصنوعی تعیین می شود. این نسبت، با نسبتِ هوشِ انسانی با انسان مقایسه می گردد و با استناد به اصول مسلم فلسفی، امکان چیرگی ماشینِ هوشمند بر انسان رد می شود. هوش مصنوعی در واقعیت معرفی ابر انسان نیست و ابر انسان بودن ارزش‌های اساسی مانند آزادی، دمکراسی و عدالت اجتماعی را به مخاطره می اندازد. وی در مورد چیرگی هوش مصنوعی بر انسان اینگونه استدلال کرد:« سوال این است که هوش مصنوعی با عامل خود مانند ماشین و سامانه چه نسبتی دارد؟ بدیهی است که هوش مصنوعی از بیرون به ماشین ورود می کند و تصور ماشین بدون هوش معقول است اما تصور انسان بدون هوش ممکن نیست. پس چیزی که کامل، مشرف و برتر است انسانِ موجودِ مرکبِ حقیقی است که همواره بر ماشین هوشمند وجود مرکب مصنوعی چیره خواهد بود.انسان چیره بر هوش مصنوعی است و در چهار چوب اخلاقی اولین اصل این است که انسان مسئولیت هوش مصنوعی را بپذیرد و اگر هوش در چهارچوب اخلاق قرار گیرد موهبت و در صورت خارج شدن از آن مصیبت است.

چرخه معیوب زیست بوم فناوری در ایران

دکتر حمیدرضا ربیعی استاد دانشگاه صنعتی شریف در این نشست تخصصی گفت: بر اساس پیش بینی ها، هوش مصنوعی تا سال 2030 می تواند 15.7 تریلیون دلار به اقتصاد دنیا اضافه کند، وی ادامه داد، بر اساس آخرین تحقیقات مک کنزی نشان می دهد که تنها هوش مصنوعی مولد، سالانه ۴.۴ تریلیون دلار در ۶۳ کاربرد تحلیل شده، به اقتصاد دنیا اضافه خواهد کرد و این در حالی است که کل تولید ناخالص بریتانیا در سال ۲۰۲۱،  معادل ۳.۱ تریلیون دلار بوده است. این استاد دانشگاه، هوش مصنوعی را در کنار فناوری هایی چون فناوری‌های شناختی و کوانتومی یک فناوری دگرگون ساز توصیف کرد و ادامه داد: این فناوری در سال‌های اخیر بخش‌هایی متعددی چون کشاورزی، مراقبت‌های پزشکی، کسب و کارها، آموزش، حمل و نقل، توسعه شهری، روابط بین‌الملل را تحت تاثیر قرار داده است وعدم توجه به این مفهوم می تواند کشور را از دید امنیت ملی، آسیب پذیر کند. دکتر ربیعی اضافه کرد: بر اساس شاخص آمادگی هوش مصنوعی منتشر شده از سوی دانشگاه آکسفورد، رتبه ایران در این شاخص در میان ۱۸۱ کشور، ۷۵ است و در خاورمیانه در میان ۱۸ کشور در جایگاه ۱۲ قرار گرفته است. این استاد دانشگاه صنعتی شریف با اشاره به گزارش ۲۰۲۳ شاخص های هوش مصنوعی دانشگاه استنفورد یادآور شد: مهمترین یافته های این گزارش آن است که هوش مصنوعی هم به محیط زیست آسیب می زند وهم کمک‌ می کند، مدل های هوش مصنوعی به سرعت پیشرفت علمی را تسریع می کند و علاقه سیاستمداران به هوش مصنوعی در حال افزایش است. وی، تقویت و شخصی سازی سامانه‌ها، تغییر فرایندهای علمی و نوآوری، کمک به حل مسائل پیچیده بشری مانند تغییر اقلیم، کمک‌ به تصمیم گیری منطقی و هماهنگ در مقیاس جهانی و کمک‌ به کاهش و حذف نابرابر  فقر را از مزایای هوش مصنوعی ذکر کرد و گفت: تمرکز شدید قدرت، توسعه سلاح‌های سایبری و نفوذ و کنترل زیر ساخت‌های حیاتی، ناتوانی در کنترل هوش مصنوعی مافوق بشری و از دست دادن ناهمگونی بشری از معایب این حوزه فناورانه به شمار می‌رود.   ربیعی، با تاکید بر اینکه ایران در حوزه تربیت نیروی انسانی دانشگاهی، جزء ۱۰ کشور برتر دنیا به شمار می رود، افزود: ولی در تربیت نیروی انسانی که بتواند سیستم ها را تعریف و وارد زندگی بشر کند، جزء ۵۰ کشور اول دنیا قرار نداریم.  وی اضافه کرد: همچنین ایران در تولید پژوهش های اثر گذار، جز ۱۰ کشور اول دنیا است، ولی قابل لمس نیست ودلیل آن معیوب بودن چرخه زیست بوم نوآوری و فناوری کشور است.  وی با اشاره به میزان سرمایه گذاری دنیا در حوزه هوش مصنوعی گفت: اعتبار و بودجه  هوش مصنوعی در حال افزایش است و از سوی دیگر شاهدیم که ارزش شرکت‌های فعال در حوزه هوش مصنوعی هم از ارقام بالایی بهره برده است: برای مثال: اپل با ارزش ۳ تریلیون دلار ماکروسافت با ارزش ۲.۵ تریلیون دلار دیگری به ارزش ۲ تریلیون دلار سرمایه قابل توجهی به خود اختصاص داده اند. 

در ادامه این نشست حجه الاسلام دکتر  سعیدرضا عاملی استاد دانشگاه تهران، با بیان اینکه که با بیان اینکه فهم فناوری‌ها و پدیده‌های جدید نیازمند خرد ارتباطی است، خرد ارتباطی را مصول درگیر شدن با سوژه دانست. وی با تاکید بر اینکه در طول تاریخ فناوری، همواره دعوای فناورانه بوده است، اظهار کرد: از روز اول که گاو آهن اختراع شد، تا ظهور صنعت چاپ. صنعت ریسندگی که منشا انقلاب صنعتی بوده تا هوش مصنوعی، یک عده ای تفکر  فناوری هراسی داشتند و عده ای دیگر عاشق فناوری شدند، و عده ای هم با ظرفیت های بهینه، فناوری ها را پذیرفته اند. رییس دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران،  با بیان اینکه برخی از فناوری‌ها دارای اهمیت بالا و نقطه عطف هستند، اظهار کرد: حکمرانی اسلامی ایرانی مولد نوعی از حکمرانی مبتنی بر ارزش‌های اسلامی ایرانی است که به صورت پویا و نوآورانه، ظرفیت پاسخگویی به نیازها، چالش ها و اقتضائات زمانه را دارد. این مدل حکمرانی ظرفیتی برای اتصال نظام حکمرانی اسلامی ایرانی پیشرفت به هوش مصنوعی مولد و بهره گیری از ظرفیت های داده ای  شده است. هوش مصنوعی ظرفیتی برای حکمرانی بر مبنای متغیرهایمستقدل،میانی وابسته دارد و پارامترهای فراوان براساس مدل های حکمرانی الگوریتمی تعریف می کند.

مزایای هوش مصنوعی در حوزه پزشکی

دکتر سید محمود تارا رئیس کارگروه سلامت دیجیتال فرهنگستان علوم پزشکی ایران  و استاد دانشگاه علوم پزشکی مشهد، گفت: پیشرفت های اخیر در زمینه هوش مصنوعی و یادگیری ماشین، فرصت های بی نظیری را برای نوآوری در حوزه سلامت و خدمات پزشکی فراهم کرده است.  به کارگیری خلاقانه این فناوری ها می تواند منجر به تحول در روش های تشخیص، درمان و مراقبت از بیماران شود. تارا، بهبود خدمات الکترونیکی به بیماران نیز از طریق هوش مصنوعی در بیمارستان‌ها را از دیگر دگرگونی‌های فناوری‌های هوش مصنوعی در حوزه سلامت  است. این فناوری نسل جدیدی از تعامل مستقیم انسان و کامپیوتر در حوزه سلامت را گشوده است، این فناوری به بیماران امکان فراگیری آموزش های مرتبط با سلامت، تعیین وقت مشاوره با پزشکان، پیگیری نسخه‌های دارویی و حتی دسترسی به مشاوره و اطلاعات پزشکی را از طریق تلفن همراه  فراهم می سازد. این حوزه در پیشبرد اهدافی همچون، تشخیص سریعتر و دقیقتر بیماریها، طراحی داروهای شخصی سازی شده، ارتقای کیفیت مراقبت های سلامت و دسترسی بهتر به خدمات سلامت، با استفاده از ترکیب فناوری و نوآوریهای نسل جدید، موثر است.

بررسی ها نشان میدهد که اگر یک متخصص بخواهد اطلاعات یک فرد مبتلا به بیماریهای قلبی و عروقی را استخراج کند، با حجمی بالغ بر ۲۲۰ گیگابایت تا ۲ ترابایت داده مواجه میشود و این چالش مطرح است که چه کسی این حجم از داده را پردازش می کند. همچنین تعداد زیادی دارو برای بیماران قلبی وجود دارد که امکان حفظ این تعداد دارو برای متخصصان وجود ندارد ولی فناوری مبتنی بر هوش مصنوعی می تواند با پردازش وضعیت بیماران داروهای مناسب را معرفی کند.

امکان برون سپاری توانایی های شناختی

دکتر جواد حاتمی استاد دانشگاه تهران نیز گفت:  فناوریهای جدید امکان برو نسپاری برخی از توانایی های شناختی را فراهم کرده است و این امر موجب شده تا ذهن درگیر فرایندهای پیچیده دیگری شود. این برون سپاری ابتدا در زمینه فرایندهای شناختی ساده مثل حافظه، توجه یا جهت یابی صورت گرفته است اما گسترش هوش مصنوعی امکان برون سپاری فرایندهای شناختی سطح بالاتر را هم فراهم کرده است.  تجربه برون سپاری فرایندهای شناختی سطح بالا، تجربه جدیدی برای ذهن یا مغز انسان است و به احتمال قوی افزایش این روند در سالهای آینده تاثیر جدیتری بر ذهن و رفتار انسان خواهد گذاشت. اما تجربه های دیگری هم هستند که برای ذهن انسان جدید هستند. برای مثال می توان به مواردی مانند دریافت حجم اطلاعات فراتر از توانایی مغزتعامل و ارتباط با گروههای انسانی بیش از 150 نفر تجربه همزمان دنیاهای فکری ناهمگونحضور در یک نظام اطلاعاتی غیرسلسله مراتبی مخدوش شدن مرز واقعیت و مجازو امکان داشتن هویت مجازی مستقل از هویت فیزیکی اشاره کرد. به نظر میرسد پس از افزایش کمی حضور انسان در این فضای مدرن، کیفیت حضور او نیز در حال تغییراست. در سالهای اخیر مطالعات متعددی در زمینه تاثیر این تغییرات بر جنبه های مختلف زندگی فردی و اجتماعی انسانها انجام گرفته است، اما سوالی که کمتر مورد توجه قرار گرفته این است که آیا این تغییرات می تواند بر ساختار ذهن و مغز هم تاثیر بگذارد و آیا محیط اطلاعاتی جدیدی که هوشمند، مجازی و شبکه ای است می تواند موجب تغییراتی در ساختار مغز یا سازمان یافتگی ذهن شود.