برگزاری دو نشست دیگر از سلسله نشست­های اندیشه­های راهبردی با موضوعات «عدالت» و «زن و خانواده» در بیست و هفتم اردیبهشت ماه و چهاردهم دی ماه با حضور رهبر معظم انقلاب و جمعی از اساتید و متخصصان امر نقاط عطفی بودند که امید می­رود خود باعث جریان­سازی­های بسیاری در حوزه اندیشه شود.

گفت­وگوی حاضر با دکتر صادق واعظ­زاده استاد دانشکده برق دانشگاه تهران و دبیر نشست اندیشه­های راهبردی درباره زوایای مختلف این نشست­ها و ماحصل آنهاست که از نظرتان خواهد گذشت. دکتر واعظ­زاده در سال 1362 جوان­ترین عضو ستاد انقلاب فرهنگی منصوب حضرت امام خمینی (ره) بود و هم­اکنون از سوی مقام معظم رهبری، به­عنوان رئیس شورای­عالی و رئیس مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت مسئولیت هماهنگی و اداره تلاش­های ملی برای تهیه مهم­ترین برنامه راهبردی جمهوری اسلامی را که به تعبیر مقام معظم رهبری سند بالا دستی نسبت به همه اسناد برنامه­ای و چشم انداز و سیاستگذاری­های کشور خواهد بود بر عهده دارد. متن این گفتگو در ویژه نامه روزنامه همشهری مورخ 24 اسفند نیز به چاپ رسیده است.

پیشینه نظری و ایده ابتدایی برگزاری نشست های اندیشه­های راهبردی را توضیح دهید.

نشست اندیشه­های راهبردی یک ابتکار علمی و کاربردی از سوی رهبر فرزانه انقلاب اسلامی است. انقلاب  اسلامی به رهبری عالمان دین شکل گرفت و فکر، فرهنگ و علم در تئوری انقلاب نقش محوری و اصلی را ایفا کرد. نیروی پیش برنده انقلاب اسلامی، توده مردم بودند، اما حرکت مردم بیش از آنکه از کمبودها و نیازهای مادی سرچشمه بگیرد، ریشه در اعتقادات و آرمان­های آنها داشت، بنا بر این طبیعی است که در این نظام به مباحث فکری و اعتقادی بطور ویژه توجه شود. امام خمینی (ره) تاکید فوق العاده ای روی فکر، فرهنگ و مراکز علمی و فرهنگی داشتند و مقام معظم رهبری عنایت ویژه ای به این بعد از تلاش ها و تحولات کشور دارند. مباحث فکری در کشور بزرگی مثل ایران بسیار متنوع است، اما یک دسته از آنها مباحثی است که با اصل حرکت نظام و کشور مربوط می شود که با عنوان مباحث راهبردی از آن نام می بریم. این مباحث اهداف، جهت و زیر بنای حرکت را مشخص می کنند، از این رو توجه درست به آنها نقش اساسی در استفاده بهینه از ظرفیت های کشور و رسیدن به اهداف متعالی نظام دارد. برای تصمیم گیری نسبت به مباحث و مسائل راهبردی،  بهترین ساز و کار آن است که متخصصان رشته های مختلف علاوه بر اشتغال به مسائل تخصصی به مباحث راهبردی حوزه تخصصی خود نیز توجه کنند و ظرفیت فکری و علمی کشور در حل و فصل این مسائل به کار گرفته شود. مثلا استادان و متخصصان اقتصاد که در دروس و تحقیقات دانشگاهی خود به صدها مسئله اقتصادی می­پردازند، در ترسیم خطوط اصلی اقتصاد کشور هم مشارکت فعال داشته باشند؛ یا متخصصان انرژی که به مباحث مربوط به نحوه تولید و انتقال و توزیع انرژی سرگرم هستند، در تصمیم­گیری نسبت به مهم­ترین تصمیمات حوزه انرژی کشور هم سهیم شوند. نشست اندیشه­های راهبردی گام موثری برای اجرایی شدن این منظور بزرگ است. در عین حال نشست­ها به دنبال آن است که فضای آزاد اندیشی و تضارب آراء در کشور بوجود آید و گفتمان­های جاری در رسانه­ها، مراکز علمی و فرهنگی و غیره هرچه عمیق­تر و علمی­تر بشود.

با توجه به حضور مقام معظم رهبری به عنوان عالی ترین مقام نظام جمهوری اسلامی در نشستی مشترک با حضور اندیشمندان و صاحب­نظران، به نظر شما برگزاری این نشست­ها چه تاثیر و جایگاهی در ساحت معرفتی نظام دارد، لطفا این مسئله را تبیین نمایید.

رهبر انقلاب اسلامی مطابق قانون اساسی باید یک دانشمند طراز اول در حوزه دین شناسی باشد و رهبر کنونی به عنوان مصداق برجسته این اصل از قانون اساسی، یک فقیه و اسلام شناس طراز اول و برجسته هستند. علاوه بر آن ایشان یک اندیشمند فرهیخته در حوزه­های مختلف فکری و فرهنگی و هنری در سطح ملی و بین المللی­اند. از طرف دیگر رهبری وظیفه تعیین خطوط اصلی حرکت نظام را برعهده دارند. بنابراین جایگاه و شخصیت ویژه علمی و فکری رهبری از یک طرف و رسالت راهبری ایشان از طرف دیگر با موضوع و محتوای این نشست­ها که "اندیشه­های راهبردی" است سنخیت و تناسب کامل دارد. با توجه به مسئولیتی که در مباحث راهبردی بر عهده متفکران و علمای کشور است این نشست­ها فصل مشترک رسالت رهبری و نخبگان است. حضور رهبری در جمع این گروه و برای بحث درباره مهمترین موضوعات اساسی کشور یک ابتکار هوشمندانه برای تعامل مستقیم، جدی و صمیمی رهبری و نخبگان است.

در نشست های اندیشه های راهبردی چه تعداد از صاحبنظران در عرصه های گوناگون فکری حضور داشتند؟

مقام معظم رهبری تاکنون جلسات متعددی با نخبگان و اندیشمندان داشته­اند، اما ویژگی بارز نشست اندیشه­های راهبردی، تخصصی بودن آنهاست. این نشست­ها از سه ویژگی نخبگانی، علمی و راهبردی بودن برخوردارند. در این نشست­ها صاحبنظران فقط به بیان مشکلات و انتظارات نمی­پردازند، بلکه به صورت علمی و عمیق حاصل مطالعات خود را ارائه می دهند. این نشست ها به تعبیری مجلس بزرگ مشورت فکری نظام جمهوری اسلامی تلقی می شود که یک گفت و شنود صمیمی، منظم، روشمند و عمیق را بین مقام معظم رهبری و متخصصان سامان می دهد. در این نشست ها متخصصان صاحب کرسی، صاحبان آثار ارزنده، شخصیت های دارای تجارب راهبردی در سیاست گذاری و تصمیم گیری های اساسی کشور و همچنین نمایندگانی از جوانان که در همان موضوع نشست صاحب مطالعات و پژوهش­هایی هستند و باید در آینده راه پیشکسوتان را ادامه دهند و به عنوان چهره­های فعال در حوزه­های فکری راهبردی ظاهر شوند، حضور پیدا می­کنند. در سه نشستی که تاکنون برگزار شده بر روی هم حدود ششصد تن حضور مستقیم داشته­اند اما اگر همه کسانی را که مقالات خود را ارسال کرده­اند به حساب آوریم تعداد بیش از این است.

آیا این نشست ها توانسته اند میان اندیشمندان و صاحبنظران حوزه های گوناگون ارتباط ایجاد کنند؟

این نشست­ها خصلت بین رشته ای دارند. مسائل کلان و راهبردی معمولاً جزء یک رشته علمی نیست بلکه به رشته­های مختلف دانشگاهی مربوط می­شود، مثلاً موضوع پیشرفت یا موضوع عدالت در شرایط کنونی یک رشته مستقل دانشگاهی نیست اما متخصصان علوم اجتماعی، اقتصاد، حقوق، علوم سیاسی، مدیریت، ارتباطات، برنامه­ریزی و غیره در این موضوعات صاحب­نظر هستند. مجموعه مقالات نشست­ها که به صورت کتاب منتشر شد نیز مقالات علمی بین رشته­ای است. این امر به گسترش تحقیقات بین رشته­ای کمک می کند و می­تواند در آینده موجب ایجاد رشته­های بین رشته­ای در دانشگاه­ها شود.

پس از برگزاری نشست ها نیز محلی برای استفاده از تجربیات اندیشمندان و ایجاد ارتباط بین آنها وجود دارد؟

پیگیری دو موضوع مطرح شده در نشست های اول و دوم، به مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت سپرده شد. در واقع تأسیس این مرکز دستاورد نشست اول و دوم بود که درباره الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و عدالت برگزار شد. در مورد موضوعات دیگر هم مرکز از اولین بهره برداران نتایج نشست­ها است، مثلا زن و خانواده که موضوع سومین نشست اندیشه­های راهبردی بود نقشی اساسی در پیشرفت کشور دارد. الگوی پیشرفت کشور باید موقعیت و جایگاه زن و خانواده را در جامعه به روشنی تبیین کند و به سوالات موجود پاسخ دهد. بنابراین با توجه به راهبردی بودن موضوعات، مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت یکی از مشتریان اصلی و اساسی این مباحث است، در عین حال موسسات دیگر نیز می توانند از مباحث نشست استفاده کنند و انتظار هم می­رود که چنین اقدامی صورت بگیرد. در این نشست شخصیت­هایی که در موضوعات نشست­ها کار کرده­اند، شناسایی و نظرات آنها در سطح وسیع مطرح می­شود. دانشگاه­ها و حوزه­ها می­توانند نشست­های مختلفی را با حضور آنها برگزار کنند. چنین فعالیت­هایی کم و بیش بعد از نشست­ها انجام شده است و به نظر می­رسد که باید اقدامات مشابه بیشتری از سوی مراکز علمی کشور صورت بگیرد. امیدواریم به تدریج شاهد پرداختن بیشتر به اندیشه­های راهبردی و روند افزایشی در مطالعات و تحقیقات مربوط به آن باشیم .

درباره چگونگی تأسیس و هدف­های مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت که در پی برگزاری دو نشست اندیشه­های راهبردی تشکیل شد توضیح دهید.

مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت به منظور تعیین هدف­ها و مسیر حرکت جمهوری اسلامی ایران در بلندمدت تاسیس شده است. جمهوری اسلامی آرمان های والایی را مورد توجه قرار داده است که باید به صورت منسجم تدوین شوند و در چارچوب یک برنامه ملی راه رسیدن به آنها مشخص شود و نیروها و منابع لازم برای این برنامه ملی در نظر گرفته شود. طراحی الگو از سویی باید مبتنی بر مبانی دینی باشد چراکه اعتقاد داریم دین کفایت اداره زندگی بشر را دارد و اساس جهوری اسلامی بر این ایده استوار است. از سوی دیگر الگو باید از دستاوردهای علمی استفاده کند. بنابراین ضروری است متخصصان علوم دینی و متخصصان رشته های مختلف با همکاری یکدیگر، برنامه پیشرفت را طراحی کنند. اگرچه تاکنون به طور موردی همکاری­هایی بین حوزه و دانشگاه بوده است، اما مرکز، کانون اصلی همکاری حوزه و دانشگاه برای پاسخ دادن این نیاز اساسی است. از این رو رهبر معظم انقلاب در نخستین نشست اندیشه­های راهبردی فرمودند این مرکز به را تشکیل خواهیم داد و بلافاصله پس از آن اساسنامه آن را تصویب فرمودند تا این کار اساسی که جزء آرمان های انقلاب اسلامی به حساب می آید، به صورت مشخص و با یک همکاری گسترده ملی شکل بگیرد و الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت ارائه، تصویب و اجرا شود. با این وجود تجربه برنامه­های پنج ساله در کشور ثابت کرده است که تنها تصویب و ابلاغ یک برنامه کلان، ضمانت کافی برای اجرای آن را فراهم نمی کند، ضمانت اجرای الگوی پیشرفت کشور علاوه بر طی مراحل قانونی به دلبستگی نخبگان و مردم به آن وابسته است. این اتفاق زمانی می افتد که نخبگان خود در طراحی و تدوین آن حضور داشته باشند و مردم در جریان مباحث و مذاکرات آن قرار بگیرند و دیدگاه­ها و نظرات خود را نسبت به آن مطرح کنند. نمی­شود برنامه­ای را در اتاق­های دربسته تدوین کرد و سپس از نخبگان و مردم خواست به آن توجه کنند یا اجرای آن را مطالبه و نظارت نمایند. در واقع اجرای درست برنامه­ها ریشه در نحوه تهیه و تدوین آن­ها دارد. از این­رو یکی از هدف­های مرکز، گفتمان­سازی نسبت به پیشرفت کشور و الگوی اسلامی ایرانی آن است.

نشست های اندیشه های راهبردی چه رویکردهایی را دنبال می کنند؟

در این نشست­ها مسائل اساسی کشور که به سرنوشت همه مردم یا بخش­های بزرگی از آحاد جامعه مربوط است مطرح می شود و موضوعات مقطعی و موردی در دستور کار آن قرار نمی­گیرد. مثلاً برقراری عدالت و رفع تبعیض مهم­ترین خواست مردم ما است که موضوع نشست دوم قرار گرفت. همچنین مباحث نظری و عملی در کنار هم مطرح می­شوند. شرط راهیابی درست برای مسائل اساسی کشور آن است که مسائل درست شناخته شود و راه­حل­ها مبنای علمی و نظری داشته باشد. اما غرق شدن در مباحث نظری کار این نشست­ها نیست. مباحث نظری باید مقدمه­ای باشد برای آن که راه­حل­ها را نشان دهد. پس به هردو جنبه نظر و کاربرد پرداخته می­شود. طرح سلائق و دیدگاه های فکری و علمی مختلف از سوی صاحب نظران از دیگر رویکردهای این نشست­هاست. رویکرد دیگر آن است که دستاوردها و پیشرفت های نظری و عملی کشور در موضوع نشست­ها در کنار کمبودها، نقص­ها و اشتباه­ها مطرح شود. البته فضای حاکم بر نشست­ها فضای خوشبینی، انگیزش و امیدواری برای تلاش به منظور دست­یابی به پیشرفت و تعالی برای مردم و نظام است.

از نظر شما سلسله نشست های اندیشه های راهبردی چه دستاوردهای داشته اند؟

این نشست ها نقطه آغاز برنامه ریزی جامع و بلند مدت برای پیشرفت کشور بود. فراهم تر شدن فضای بحث و بررسی های اساسی در کشور نیز از دیگر دستاوردهای آن است که ان­شاء الله به تدریج ظاهر خواهد شد. کشور ما از نظر نیروی انسانی فرهیخته در وضعیت خوبی قرار دارد که از دستاوردهای جمهوری اسلامی است، اما فضای کشور، فضای مطلوبی برای بیان دیدگاه­ها و نظرات این نیروهای فرهیخته نیست. تصمیم سازی­های اساسی کشور نیز با حضور پر رنگ این نخبگان انجام نمی­شود، چه رسد به تصمیم گیری­ها. این نشست­ها سبب شد فضای گفتمانی کشور تا حدودی به سمت علمی تر شدن پیش برود. یعنی مسائل و موضوعات مهم و مورد نیاز از پایگاه علم و تفکر مورد توجه قرار بگیرد، نه از پایگاه احساسات، سیاست روز و سلائق زودگذر. همچنین نشست­ها نشانه آن است که نظام جمهوری اسلامی در بالاترین سطح به اندیشه و تفکر اهمیت ویژه ای می دهد. حضور مقام معظم رهبری با تسلط و آگاهی کافی نسسبت به موضوعات نشست­ها و حضور ایشان در جلسات طولانی چندین ساعته و نقش معظم­له در هدایت نشست­ها، نقطه قوت اساسی آنهاست. به دنبال این نشست­ها انتظار می­رود پژوهش و مطالعه علمی پیرامون موضوعات نشست ها فعال شود، این یک فرایند رو به توسعه است و امید است به تدریج مراکز و موسسات دانشگاهی حلقه­های فکری برای بررسی این موضوعات تشکیل دهند چنانکه تاکنون نیز نشست های متعددی در تهران و شهرستان ها در سطح حوزه و دانشگاه برگزار شده است. علاوه بر این مباحث سه نشست برگزار شده در قالب کتاب تدوین و در تیراژ لازم منتشر شده است. این کتاب­ها گنجینه ارزشمندی از مباحث راهبردی به شمار می­روند. دبیرخانه نشست­ها مسئولیت برگزاری نشست­ها را برعهده دارد و پیگیری نشست­ها در دفتر مقام معظم رهبری در دست انجام است و انشاءالله نتایج بیشتری در آینده به دنبال خواهد داشت.

موضوعات نشست های اندیشه های راهبردی بر چه اساسی تعیین می شود؟ اتاق فکر این نشست ها را چه کسانی تشکیل می دهند؟

اولاً موضوعات باید راهبردی باشند. ثانیاً ذخیره قابل توجهی از نتایج مطالعات و پژوهش­های علمی درباره آنها در کشور وجود داشته باشد تا نشست­ها از پشتوانه علمی و تخصصی برخوردار باشند. فهرستی از عناوین پیشنهادی با مشورت اندیشمندان از سوی دبیرخانه تهیه شد و در یک جمع مشورتی در دفتر مقام معظم رهبری متشکل از صاحبنظران دانشگاهی و حوزوی بررسی شد و نتیجه آن خدمت مقام معظم رهبری تقدیم گردید و ایشان اولویت ها را تعیین فرمودند. در هریک از نشست­ها نیز از شرکت کنندگان درباره موضوع نشست­های آینده به طور کتبی نظرخواهی و جمع­بندی پیشنهادها به فهرست موضوعات افزوده می­شود و تقدیم مقام رهبری می­گردد. دبیرخانه آماده است پیشنهادهای جدید صاحبنظران را در این خصوص دریافت نماید. پیش از هر نشست دبیرخانه جستجوی گسترده ای در منابع علمی کشور انجام می دهد، در هر مورد هزاران نمایه آثار مربوط به موضوع را مدون می­کند و صاحبان این آثار را شناسایی می کند و از برخی از آنان برای تعیین محورهای هر نشست یا موضوعات فرعی نشست کمک می­گیرد. همچنین از استادان و متخصصان حوزه و دانشگاه کمک گرفته می­شود. چهارمین نشست با موضوع آزادی برگزار خواهد شد. برای تعیین محورهای آن جلساتی با حضور روسای دانشکده­های حقوق و علوم سیاسی دانشگاه­های بزرگ کشور از تهران و برخی استان­ها برگزار شد. پس از آن موضوع در شورای دانشکده­های یاد شده در چند دانشگاه، مورد مشورت قرار گرفت و نتایج آن به طور مکتوب به دبیرخانه منعکس شد و جمع­بندی گردید و به دفتر رهبری تقدیم شد و در نهایت محورهای نشست آزادی با نظر رهبر فرزانه انقلاب نهایی گردید و در فراخوان نشست اعلام شد.

چه آسیب هایی نشست اندیشه های راهبردی را تهدید می کند؟

این نشست ها علی رغم تمام دستاوردهایی که تاکنون داشته اند، ممکن است با آسیب هایی مواجه شوند. کلیشه­ای شدن نشست­ها یکی از آسیب­ها است. به این معنا که موضوع نشست­ها در هر محفل و مجلسی دائماً ذکر شود بدون آن که بر محتوای مباحث افزوده شود. این کار، اندیشمندان و به ویژه جوانان فکور را از پیگیری مباحث نشست دلزده می­کند. این خطری است که سراغ بسیاری از رهنمودهای اساسی که در کشور مطرح شده رفته است و ممکن است موضوع و محتوای نشست­ها را نیز به مخاطره بیاندازد. خطر دیگر تصور تشریفاتی بودن نشست هاست. مقام معظم رهبری موکدا تاکید دارند که این نشست یک برنامه اساسی است و تشریفاتی نیست. اگرچه نشست­ها نقش الگوسازی و الهام بخشی نیز دارد و به عنوان یک نماد دیدگاه نظام را بیان می­کند و نشانگر اهمیتی است که جمهوری اسلامی برای تفکر و متفکران قائل می شود، اما شعاری و تشریفاتی نیست. اگر نشست اندیشه­های راهبردی تشریفاتی جلوه­گر شود اندیشمندانی که به نتایج آن دل بسته اند، در مشارکت گسترده در آن تردید خواهند کرد. نکته دیگر فضای محدود نشست هاست و مثل هر نشست علمی دیگر شخصیت های محدودی می­توانند در آنها به صورت فیزیکی حضور پیدا کنند، این امر نباید سبب شود که اکثریت نخبگانی که در برنامه حضور فیزیکی ندارند، احساس عدم مشارکت کنند. نشست­ها را باید به صورت یک فرایند و جریان دید که جلسات در حضور رهبری یک بخش آن است.

چه افقی برای آینده نشست ترسیم شده است؟

انشا الله نشست­ها چند نوبت در طول هر سال برگزار خواهد شد و به تدریج زمان لازم برای تدوین مقالات برای محققان افزایش می یابد یعنی فراخوان مقالات با فاصله زیادتری از زمان برگزاری نشست اعلام خواهد شد تا فرصت کافی برای تهیه مقالات هرچه عمیق تر وجود داشته باشد. اگر این نشست ها در یک مقطع زمانی چند ساله برگزار شود، هزاران نفر از متخصصان برجسته ، محققان فعال و جوانان نخبه و باانگیزه کشور به صورت مستقیم و رو در رو در مباحث تخصصی راهبردی در حضور رهبری به بحث و بررسی خواهند پرداخت و بی شک حرکتی در کشور شکل خواهد گرفت که آثار ارزنده ای در فضای علمی و فکری کشور می گذارد. فضای علمی و فکری کشور جدی­تر و پرنشاط­تر و اثرگذار­تر خواهد شد و پیوند نخبگان و نظام جمهوری اسلامی مستحکم تر می شود. امید است تداوم این نشست ها به  علمی تر کردن و خردمندانه­تر کردن تصمیم سازی ها و برنامه­های اساسی که در کشور اجرا می شود منجر شود.