دکتر صادق واعظ‌زاده رئیس شورای عالی و رئیس مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در جمع دانشجویان تحصیلات تکمیلی در مسجد کوی دانشگاه تهران، از دوره‌های تحصیلات تکمیلی به عنوان موتور پژوهش در کشور نام برد و دانشجویان تحصیلات تکمیلی را نیروی اصلی تولید علم در ای

ران نامید. وی مشکلات معیشتی دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری و آینده شغلی آنان را از جمله چالش‌های پیش روی تحصیلات تکمیلی دانست و راه‌کارهای مواجهه با این چالش را مورد بررسی قرار داد.

عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام جامعه ایران را از نظر ترکیب نیروی انسانی در حال تبدیل شدن به جامعه دانش‌بنیان ذکر کرد و افزود: جامعه دانش‌بنیان نوعی از اجتماع انسانی است که فرآورده‌های دانشی، در مقایسه با منابع مادی، سرمایه اصلی برای پیشرفت و بالندگی آن را تشکیل می‌دهد. در چنین جامعه‌ای تولید و مصرف دانش فرآیند اصلی زندگی فردی و اجتماعی است. جامعه ایران با بیش از 6 میلیون دانش‌آموخته دانشگاهی و 4 میلیون دانشجو که بخش مهمی از آن به تحصیلات تکمیلی اشتغال دارند، ازنظر ترکیب نیروی انسانی در آستانه ورود به جامعه دانش‌بنیان قرار گرفته است. بنابراین الزامات آن را باید فراهم کرد.

وی اضافه کرد در جامعه دانش‌بنیان، دانشگاه‌ها میعادگاه بزرگ پژوهش و تولید دانش‌اند و دانشجویان تحصیلات تکمیلی در خط مقدم این تکاپوی بی‌پایان جای دارند. آن‌ها نیروی اجتماعی اصلی برای پیشبرد پژوهش‌های علمی را تشکیل می‌دهند و در کنار استادان و نیروهای پشتیبان پژوهش، مولفه اصلی در این کارزار شیرین و دشوارند. ایفای نقش شایسته دانشجویان تحصیلات تکمیلی مستلزم برخورداری آنان از ویژگی‌هایی مثل آشنائی با روش‌شناسی پژوهش، دقت نظر، سختکوشی، اعتمادبه‌نفس، بلندپروازی و روحیه تعاون است. علاوه بر آن، موفقیت تحصیلات تکمیلی به­نقش آفرینی موثر استادان، نهاد دانشگاه، دولت و بخش‌های غیر دولتی نیز وابسته است.

دکتر واعظ‌زاده اظهار داشت در کنار نقش علمی، نباید از نقش اجتماعی، فرهنگی و سیاسی دانشجویان تحصیلات تکمیلی در پیشرفت کشور غافل ماند. دانشگاه مطلوب، نیروگاه فکر و ایده برای اجتماع و تصمیم‌ساز بزرگ برای مدیریت راهبردی کشور است و دانشجویان تحصیلات تکمیلی باید به جایگاه شایسته خود در این عرصه دست یابند. مشارکت دانشجویان در امور دانشگاه ناچیز است. در حالی که گاه دانشجویان تحصیلات تکمیلی برای تآمین معیشت ناچار از به عهده گرفت کارهای سنگین در بیرون دانشگاه می شوند، در امور دانشجویی و مشاوره و تصمیم گیری و غیره در دانشگاه مشارکت کافی داده نمی شوند. افزایش این مشارکت برای بهبود امور دانشگاه و آمادگی دانشجویان برای اداره و مدیریت اجتماع در آینده ضروری است.

وی گفت: تحصیلات تکمیلی نوین ایران از نیمه دهه 1360 شتاب گرفت و در دهه‌های بعد به رشد خود ادامه داد و به ارتقاء جایگاه علمی ایران در جهان کمک رساند. در عین حال غلبه کمیت‌گرايی و عقب ماندگی کیفیت، کمبود امکانات پژوهشی و عدم تامین مادی و آینده شغلی دانشجویان و نیز ارتباط ناکافی با مسائل واقعی اجتماع از جمله چالش‌های جدی این عرصه حیاتی است. در پرتو تجارب و عبرت‌های بومی و بین المللی، راه‌کارهای متعددی برای بهبود و تعالی تحصیلات تکمیلی در ایران قابل ارائه است که باید به مشورت دانشجویان و استادان گذاشته شود و اجرا گردد.

وی افزود پرداخت پژوهانه به دانشجویان دکتری که در سال 1388 شروع شد طرح موفقی بود که درست ادامه نیافت، زنده کردن دوباره این طرح و گسترش آن به دانشجویان کارشناسی ارشد باید در دستور قرار گیرد تا دانشجویان تحصیلات تکمیلی با داشتن یک زندگی دانشجویی ساده بتوانند با فراغ خاطر به پژوهش بپردازند. فواید این کار خیلی بیشتر از هزینه آن است.

دکتر واعظ زاده گفت: توسعه و تقویت شرکت‌های دانش‌بنیان نیز راه‌حلی اساسی برای معضل اشتغال دانش‌آموختگان تحصیلات تکمیلی است. باید این شرکت‌ها را به دانشگاه‌ها متصل کرد تا دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری به راحتی به آن‌ها راه یابند و پس از فراغت از تحصیل به عنوان عضو ثابت و دائم این شرکت‌ها درآیند و حتی خودشان آن‌ها را تأسیس و رهبری کنند. می‌توان مشوق ها و تسهیلاتی را برای این منظور به شرکت ها اختصاص داد.

حقوق دانشجویان تحصیلات تکمیلی ازجمله سهم آن‌ها در مالکیت معنوی پژوهش‌ها باید از سوی دانشگاه و دولت مشخص و به رسمیت شناخته شود تا با احساس امنیت و عدالت به کار ادامه دهند.

وی گفت: پدیده مهاجرت دانش آموختگان دکتری به کشورهای دیگر اخیراً مشاهده می شود که از یک سو نشان دهنده  موفقیت کشور در تربیت نیروی انسانی در عالی ترین سطوح است. اما از سوی دیگر حاکی از نبودن فرصت های شغلی مناسب و کافی و زمینه ارتقای رقابتی برای این فارغ التحصیلان در کشور و موجب غبطه و خسران کشور است.  دکتر واعظ زاده افزود استخدام دانش‌آموختگان دکتری در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها، خواسته جدی دانشجویان دکتری است. فارغ التحصیلان دکتری از کندی و پیچیدگی و عدم شفافیت استخدام در دانشگاه­ها گلایه دارند. فرآیند استخدام باید کوتاه، سریع و شفاف شود تا از مهاجرت این نیروها که علاقمند به خدمتگزاری به کشورند پیشگیری شود.