محمدعلی متولیان، دانش‌آموخته حوزه علمیه و مؤسس میز مطالعه ژاپن در نشست بررسی نقش فرهنگ در توسعه ژاپن که در دبیرخانه حوزوی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت برگزار شد با اشاره به اهمیت و نقش ارزش‌ها در ساخت زیربنای فرهنگی کشورهای شرق آسيا گفت: مطالعه پیشرفت کشورهایی مانند چین و ژاپن مي‌تواند موضوع خوبي برای ما باشد.
وی با اشاره به وجود دو تلقی از مسئله فرهنگ ادامه داد: رهبر معظم انقلاب، فرهنگ را به مثابه هوا برای تنفس می‌دانند. ایشان در سخنرانی خود در مشهد بیان داشتند: «فرهنگ، به معنای هوایی است که ما تنفّس می‌کنیم؛ شما، ناچار، هوا را تنفّس می‌کنید، چه بخواهید، چه نخواهید؛ اگر این هوا تمیز باشد، آثاری دارد در بدن شما؛ اگر این هوا کثیف باشد، آثار دیگری دارد. فرهنگ یک کشور، مثل هوا است؛ اگر درست باشد، آثاری دارد ... فرهنگ یعنی باورهای مردم، ایمان مردم، عادات مردم، آن چیزهایی که مردم در زندگی روزمره با آن سروکار دائمی دارند و الهام‌بخش مردم در حرکات و اعمال آنها است».
متولیان افزود: تلقی ژاپنی‌ها از فرهنگ، همین تلقی رهبر معظم انقلاب است. در ژاپن، وزارتی با عنوان فرهنگ، آموزش و پرورش، آموزش عالی و سازمان ملی جوانان وجود ندارد و همه اینها در یک مجموعه جمع شده است.
وی اظهار كرد: ما فکر می‌کردیم چون انقلاب ما فرهنگی است پس تعدد مراکز فرهنگی می‌تواند مثبت باشد در حالی که ژاپنی‌ها از این تعدد در کشور ما خیلی متعجب‌اند.
ایشان در ادامه بیان كردند تلقی دوم از فرهنگ، امور فوق‌برنامه‌ای است؛ که در این نگاه، فرهنگ، کالای لوکس، تلقي می‌شود و از نظر اهمیت در درجه نخست نيست.
وی با اشاره به این که به مباحث نظری در کشور بسیار پرداخته می‌شود گفت: در کتابخانه‌های ژاپن، این مقدار از مباحث نظری درباره توسعه ديده نمی‌شود؛ به دلیل این که نوع نگاه آنها به مفاهیم، با نگاه ما متفاوت است. ما نگاهی قیاسی، فلسفی به مفاهیم داریم در حالی که این نگاه در ژاپن وجود ندارد.
متولیان با اشاره به این که ژاپنِ تخیلی با ژاپن واقعی کاملاً متفاوت است گفت: فناوري و امکاناتی که ما در دانشگاه‌ها استفاده می‌کنیم اصلاً در دانشگاه‌های ژاپن وجود ندارد. آنها از وسایل بسیار ساده استفاده می‌کنند و حتی مردم ژاپن از گوشی‌های همراهی که در ایران هست هم استفاده نمی‌کنند. در ژاپن، مهدکودک‌ها از وسایل چوبی و خاک برای آموزش و بازی استفاده می‌کنند و استفاده از رايانه و وسایل الکترونیکی را برای رشد بچه، آسیب‌زا می‌دانند.
وی خاطر نشان کرد: مربع راهبردی‌اي که رهبر معظم انقلاب مطرح کردند شامل فرهنگ، عزم ملی، اقتصاد و مدیریت جهادی است. عضو هیئت‌مدیره مؤسسه روش رشد بیان كرد: ژاپن ویران‌شده بعد از جنگ را آمریکا نساخت بلکه ژاپن مانند جنگل سوخته‌ای بود که بعد از مدتی دوباره از جای درختان سوخته، جوانه زد و خود مردمش، آن را ساختند و در این مسیر، از این مدل که به نوعی تبدیل به فرهنگ شده استفاده کردند.
وی خاطرنشان کرد: در ژاپن، راهبردهای عملیاتی‌اي وجود دارد که با آن، جامعه را مهندسی فرهنگی می‌کنند و نتیجه آن، عزم ملی و مدیریت جهادی است.
وی، نظم، بهره‌وری، بهداشت عمومی و ایمنی شهری را دستاورد این ساختار دانست و اظهار كرد: در ژاپن، رفتگر وجود ندارد و در این کشور، نوعی فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر اجتماعی شکل گرفته است و فرهنگ‌سازی مورد نیاز آن از مهدها و مدارس سرچشمه می‌گیرد.
متولیان بیان كرد: در ژاپن بر اساس راهبردهای عملیاتی، به جای بحث‌های هستی‌شناسانه، فرمول‌های فرهنگ جامعه را تغییر می‌دهند و با تغییر این فرمول‌ها، نتیجه خود را می‌گیرند.
وی افزود: این مهندسی فرهنگی، مطالعه و کار مورد علاقه ژاپنی‌ها است. توسعه در این کشور بر اساس ابلاغ نیست بلکه «الناس علی دین ملوکهم» به صورت عملیاتی اجرا می‌شود.
نماینده جامعة المصطفی در ژاپن با اشاره به این که اندیشکده‌ها در ژاپن بیش از این که حرف‌های بدیع بزنند آسیب‌شناس هستند گفت: پروفسوري كه صاحب کرسی اسلام‌شناسی در دانشگاهی در ژاپن است شش ماه در یکی از حوزه‌های علمیه لاهور زندگی کرده تا نکات مثبت زندگی و روش طلبه‌ها را استخراج، و در دانشگاه‌های ژاپن استفاده کند.
وی به اهمیت بحث فرآیندنگاری در فرهنگ‌سازی ژاپنی‌ها اشاره و بیان کرد: یکی از محسنات فرآیندنگاری این است که سطح توقعات و انتظارات را کنترل‌می کند. متولیان افزود: وقتی رهبر معظم انقلاب بحث مهندسی فرهنگی را مطرح کردند تا دو سال به این بحث پرداخته شد که آیا فرهنگ، مهندسی‌پذیر هست یا نه؟ در حالی که در ژاپن این بحث‌های نظری اصلاً وجود ندارد.
وی زياد كردن قبح اجتماعی عدم بهره‌وری، عدم تحویل گرفتن کالای ناقص، التزام پیمانکار به تعهدات خود در بازه‌هاي زمانی مشخص، زياد كردن هزینه‌های ناهنجاری اجتماعی از طریق رسانه‌ها و رفیع نگه داشتن مقام استاد را از نکات بسیار مهم در فرهنگ ژاپن دانست که به توسعه این کشور کمک می‌کند و گفت: «سنسئی» اصطلاحي در ژاپن است که به معنای لزوم احترام به استادکار است و بر اساس این خرده‌فرهنگ، تمام اقشار جامعه بايد در هر فنی، ابتدا به پیشکسوت فن، احترام بگذارند؛ کونامو که 9 سال سفیر ژاپن در ایران بود حتی دیپلم هم نداشت ولی به خاطر مهارت زياد در کارهای دیپلماسی همواره مورد تعظیم همه مسئولان و کارکنان وزارت امورخارجه است.
مدیرکل اسبق دفتر مطالعات و تحقیقات راهبردی در سازمان حوزه‌های علمیه خارج از کشور، اهتمام زياد در ترسیم حد و مرز را نیز یکی از مؤلفه‌های فرهنگ در ژاپن دانست و بیان کرد: در ژاپن می‌گویند ممکن است خیابان‌های ما آسفالت درستی نداشته باشد اما ممکن نیست خط عابر پیاده، سفید نگه داشته نشود. چرا که وظیفه شهرداری، زیباسازی شهر نیست بلکه نگه داشتن حد و مرزها است.
وی در پایان از اتکا به منابع درون کشور و شهر و مردم‌بنیاد بودن حاکمیت در همه بخش‌ها به عنوان عناصر دیگري از فرهنگ مردم ژاپن نام برد.
گفتنی است در ابتدای این نشست، حجت‌الاسلام رجایی، رییس دبیرخانه حوزوی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با اشاره به این که یکی از نقاط کانونی در مسئله رشد و پیشرفت، فرهنگ است که اگر از آن غفلت کنیم نمی‌توانیم به سمت جامعه اسلامی آرمانی برویم گفت: شاه‌کلید فرهنگ و زیرساخت اصلی آن، مسئله تربیت است که باید از دوران کودکی پیگیری شود.
وی ریشه مشکلات اقتصادی را مسئله فرهنگ دانست و گفت با توجه به ارتباط این دو مقوله و با توجه به نامگذاری امسال به نام فرهنگ و اقتصاد توسط مقام معظم رهبری، جا دارد در این زمینه فعالیت بیشتری صورت پذیرد.
